Sự kiện Trận Trấn Ninh giữa quân Tây Sơn và quân Nhà Nguyễn (1802 - ?)

Trận đánh Trấn Ninh (Trấn Ninh, Thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình ngày nay) diễn ra vào 3.2.1802 giữa quân Tây Sơn và quân Nhà Nguyễn. Trận Trấn Ninh là trận đánh cuối cùng của Nhà Tây Sơn trong lịch sử Việt Nam, trận đánh này dưới sự chỉ huy của các dũng tướng như Võ Văn Dũng, Trần Quang Diệu, nữ tướng Bùi Thị Xuân... Đây là trận đánh quyết định nên quân đội hai bên đều dốc toàn lực, nhưng cuối cùng quân Tây Sơn thất bại.

Sau khi kinh đô Phú Xuân thất thủ, vua nhà Tây Sơn lúc đó là Nguyễn Quang Toản (hiệu là Cảnh Thịnh) ra Hà Bắc triệu tập binh mã. Có trong tay gần 3 vạn quân, vua Cảnh Thịnh dấy binh. Vua đem 3 vạn lính vượt sông Gianh vào Quảng Bình. Cùng lúc đó, với hơn 100 chiếc chiến thuyền, thủy quân Tây Sơn cũng được lệnh vào trấn giữ cửa Nhật Lệ. Ngoài ra, hỗ trợ lực lượng này còn có 5.000 quân của Trần Quang Diệu và Bùi Thị Xuân.

Sau khi giành được kinh đô Phú Xuân, nhà Nguyễn sợ quân Tây Sơn ở Thăng Long vào cứu Quy Nhơn nên vào tháng 7.1801, chúa Nguyễn Phúc Ánh đã đến Đồng Hới thăm lũy Trấn Ninh, duyệt lại số quân, trọng pháo và lương thực; rồi chia đi các nơi hiểm yếu. Riêng ở sông Gianh, chúa Nguyễn cho một hạm đội có lục quân yểm trợ đến canh phòng. Ngoài ra, chúa còn gọi thêm quân ở các nơi khác tới tăng cường cho mặt trận Quảng Bình.

Để chuẩn bị cho trận quyết chiến cuối cùng, quân Tây Sơn chia làm ba mũi tấn công vào mặt trận Quảng Bình. Dù chuẩn bị kỹ lưỡng trước đó, nhưng trước khí thế của quân Tây Sơn, quân chúa Nguyễn đang trấn giữ ở Sông Gianh phải lùi về Đồng Hới. Sau đó, chúa Nguyễn sai quân tiếp ứng. Ngày 3.2.1802, vua Tây Sơn sai Nguyễn Quang Thùy tiến quân lên đánh lũy Trấn Ninh. nhưng đánh mãi không đổ. Thành Đầu Mâu cũng bị quân Tây Sơn tấn công rất gắt, trận đánh diễn ra ác liệt, bởi vì hai bên đều biết đây là một cuộc quyết chiến chiến lược vô cùng quan trọng. Trong trận này nữ tướng Bùi Thị Xuân tấn công địch quân quyết liệt, khiến quân của Nguyễn Ánh hết sức khiếp sợ. Quân Nguyễn đã dao động trước tinh thần xả thân của cánh quân Tây Sơn do Bùi Thị Xuân chỉ huy. Nhưng lúc ấy nghe tin thủy binh đại bại, vua Cảnh Thịnh hoảng hốt rút chạy, quân Tây Sơn nao núng tan vỡ, Bùi Thị Xuân phải mở đường máu để theo bảo vệ nhà vua. Quân Tây Sơn thua to ở Trấn Ninh, hai tướng là Trần Quang Diệu và Vũ Văn Dũng biết không thể giữ được Quy Nhơn, nhưng vẫn gắng gượng đến tháng 3 .1802 mới rời bỏ thành, đem binh tượng đi đường thượng đạo qua Ai Lao ra Nghệ An, ý là để hội quân với vua Tây Sơn mà lo sự chống giữ.

Đến tháng 3.1802, nhà Nguyễn chiếm lại toàn bộ lũy Trấn Ninh.